Odpowiedzialność nabywcy za zobowiązania podatkowe nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części

Inwestor planujący nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, jeszcze przed podjęciem transakcji zakupu, powinien zidentyfikować ryzyka, które wiążą się z nabyciem danego podmiotu. Do ryzyk tych zaliczają się m.in. ryzyka podatkowe, czyli odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe nabytej firmy.

Tytułem wstępu, wskazać należy, że omawiane aspekty podatkowe dotyczą nabycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, rozumianych jako zorganizowany zespół składników niematerialnych lub materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Nie chodzi tu o nabycie praw udziałowych w spółce kapitałowej, np. poprzez objęcie udziałów w zamian za wkład pieniężny lub niepieniężny albo w wyniku fuzji czy przejęcia. W takim wypadku bowiem spółka kapitałowa, której udziały nabyto, nadal samodzielnie odpowiada za swoje zobowiązania podatkowe jako odrębny podmiot prawa. Z kolei nowi wspólnicy spółek osobowych będą ponosili odpowiedzialność solidarną za zobowiązania podatkowe spółki (np. jawnej czy partnerskiej) solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami.

Czy i jaką odpowiedzialność podatkową ponosi nabywca firmy?

W wyniku nabycia (zakupu) przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części następuje tzw. sukcesja prawnopodatkowa. Oznacza to, że nabywca będący zarówno prywatną osobą fizyczną lub osobą prawną wstępuje w prawa i obowiązki nabywanej firmy. Prowadzone dotychczas rozliczenia podatkowe przedsiębiorstwa lub ZCP muszą być kontynuowane na takich samych zasadach, np. jeżeli nabywana firma opłacała podatek dochodowy w formie liniowej, to do końca jej roku podatkowego nowy nabywca będzie musiała opłacać podatek właśnie w tej formie. Jeżeli przedsiębiorstwo dotychczas korzystało z określonych ulg podatkowych, to nabywca będzie mógł kontynuować korzystanie z nich.

Z nabyciem nowego przedsiębiorstwa lub ZCP wiąże się też to, że nabywca– osoba fizyczna lub osoba prawna (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna) solidarnie ze zbywcą tego przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania podatkowego związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. „Solidarnie” oznacza, że jeżeli zbywca będzie uchylał się od spłaty zaległości podatkowych, to organ podatkowy będzie mógł dochodzić spłaty tych zobowiązań w całości przez nabywcę i na odwrót. Jeżeli jeden z nich spłaci zaległości, to drugi automatycznie uwalniany jest od odpowiedzialności. Jednym słowem na gruncie prawa podatkowego, nabycie przedsiębiorstwa następuje z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, czyli z wszelkimi prawami i korzyściami, ale też z długami. Warto wiedzieć, że zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Zakres odpowiedzialności nabywcy nie obejmuje:

1. zaległości podatkowych powstałych z tytułu podatków niepobranych oraz pobranych, a niewpłaconych przez płatników lub inkasentów, np. gdyby pracodawca nie wpłacał zaliczek na podatek dochodowym za pracowników, to nowy pracodawca (nabywca) nie będzie za to odpowiadał;
2. odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz oprocentowania niezwróconych w terminie zaliczek naliczonego podatku od towarów i usług, powstałych po dniu nabycia.

Wyżej wymienione ograniczenie zakresu odpowiedzialności nie ma zastosowania do nabywców będących małżonkami lub członkami rodziny podatnika (zbywcy).

Jak ograniczyć odpowiedzialność podatkową nabywcy?

Jak zostało wskazane powyżej, co do zasady nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Jednak nabywca nie odpowiada za te zaległości podatkowe, o których nie wiedział. Niestety musi przy tym dochować tzw. należytej staranność. W razie sporu, to na nabywcy będzie spoczywał obowiązek udowodnienia, że dochował należytej staranności, aby dowiedzieć się o wszystkich zaległościach/zobowiązaniach przedsiębiorstwa lub ZCP, które nabył.

Pytanie w takim razie, jak dochować należytej staranności? Przede wszystkim nabywający powinien pozyskać zaświadczenie od naczelnika urzędu skarbowego o wysokości zaległości podatkowych zbywającego. Takie zaświadczenie wydawane jest na wniosek zbywającego albo też na wniosek nabywcy, za zgodą zbywającego.
W zaświadczeniu organ podatkowy określa wysokość zaległości podatkowych zbywającego na dzień wydania zaświadczenia. Jeżeli dane zaległości podatkowe nie zostaną wykazane w takim zaświadczeniu, to nabywca za nie nie będzie odpowiadał.
Może zdarzyć się sytuacja, że zaświadczenie o zaległościach podatkowych zbywcy zostanie wydane jeszcze przed dniem dokonania transakcji kupna-sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Racjonalnie działający nabywca przecież jeszcze przed dniem nabycia będzie chciał znać sytuację podatkową nabywanej firmy. W takim przypadku przepisy mówią, że nabywca odpowiada również za zaległości podatkowe i inne należności zbywcy powstałe po dniu wydania zaświadczenia, a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, tylko wówczas, jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło więcej niż 30 dni. Oznacza to, że mamy 30 dni od dnia wydania zaświadczenia na nabycie firmy. Po upływie tego terminu, należałoby jeszcze raz uzyskać zaświadczenie, aby uchronić się przed zaległościami podatkowymi nabywanego majątku.

Nieformalne sposoby ograniczenia odpowiedzialności nabywcy

Uzyskanie zaświadczenia z urzędu skarbowego o zaległościach podatkowych zbywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części to nie jedyny sposób zabezpieczenie się przez ryzykiem podatkowym związanym z transakcją. Zanim podejmiemy decyzję o nabyciu konkretnego przedsiębiorstwa warto zlecić profesjonalnej firmie sprawdzenie wiarygodności danego biznesu. Profesjonaliści przeprowadzą audyt, czyli tzw. due dilligence nabywanego przedsiębiorstwa nie tylko w aspekcie podatkowym, ale też prawnym czy finansowym. Due duligence to kompleksowe badanie, które dostarczy potencjalnemu inwestorowi wiarygodnej, niezależnej informacji o sytuacji danego przedsiębiorstwa. Wartością dodaną jest przede wszystkich identyfikacja ryzyk i zagrożeń w podmiocie objętym due diligence. Warto podkreślić, że w razie, gdyby okazało się, że po nabyciu firmy istnieją zaległości podatkowe, o których nabywca nie wiedział w dniu nabycia, to fakt zlecenie due diligence profesjonalistom będzie także dowodem przed organem podatkowym, że nabywca dochował należytej staranności przy sprawdzeniu sytuacji podatkowej przedsiębiorstwa. Dochowanie należytej staranności, zwłaszcza gdy z różnych powodów nabywca nie uzyskał zaświadczenia o zaległościach podatkowych tego przedsiębiorstwa, może pomóc ograniczyć odpowiedzialności zbywcy za te zaległości.
Wynik due diligence może być też „kartą przetargową” dla nabywcy w negocjacji ceny sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Innym sposobem zabezpieczenia się przed zaległościami podatkowymi może być też zawarcie w umowie kupna-sprzedaży przedsiębiorstwa lub ZCP klauzuli o wzięciu odpowiedzialności za zaległości podatkowe powstałe do dnia sprzedaży przez sprzedającego. Oczywiście zapis ten będzie miał moc prawną tylko na gruncie cywilnym, tzn. nie zwolni to z odpowiedzialności solidarnej nabywcy. Dlatego gdy okaże się, że sprzedawca nie ureguluje swoich zobowiązań podatkowych, to i tak organy podatkowe będą dochodziły tych zobowiązań od nabywcy, bo to on w świetle prawa jest solidarnie ze zbywcą odpowiedzialny za zaległości podatkowe. Nabywca będzie mógł jednak dochodzić swoich roszczeń na gruncie cywilnoprawnym z tytułu tego, że sprzedawca nie wywiązał się z umowy i żądać zapłaty odszkodowania lub kary umownej, jeżeli strony się na taką umówiły.

Podsumowując, nabycie przedsiębiorstwa wiąże się z przejęciem długów przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części także tych wobec budżetu państwa. Nabywca może ograniczyć swoją odpowiedzialność za zaległości podatkowe poprzez dochowanie należytej staranności. Najprostszym sposobem jest uzyskanie zaświadczenia z urzędu skarbowego o takich zaległościach przedsiębiorstwa, ale też dokładne, rzetelne sprawdzenie sytuacji podatkowej firmy, czyli dokonanie badania typu due diligence.